Одесса облысының табиғи байлықтарының бірі - Нижнестр ұлттық табиғи паркі өліп жатыр. Ондаған жылдар бойы бұғаздар жойылды, сиырлар балық уылдырық шашатын жерлерде жайылады. Ал балықшылар қолдарын жайып, көптен күткен шағуды күтті. Саябақтың проблемалары туралы он жыл бойы басшының ғылым және балық қорғау жөніндегі орынбасары қызметін атқарған, қазір табиғатты қорғау саласында ЕҚЫҰ-мен бірлесіп жұмыс істеп жатқан Владимир Губанов саябақ проблемалары туралы айтып берді.
— Владимир Владимирович, бүгінде Нижнестровский саябағы балықшылар мен ашық ауада демалуды ұнататындар үшін ерекше сұранысқа ие. Табиғат ресурстарына адамның әсері қандай? Ал қазір ұлттық парктің жағдайы қалай?
— Черновцы облысындағы су қоймасы мен бөгеттің кесірінен өзімізге қажетті су көлемін ала алмай отырмыз. Олар толық су қоймасында балық уылдырық шашатындай етіп суды ағызбайды. Бізде тегіс және құрғақ. Су қоймасы проблема емес, реттеуші болуы керек. Уылдырық шашатын жер болған жерде сиырлар жайылады. Құстар ұя салмайды. 15 сәуірден 15 мамырға дейін балықтар уылдырық шашуға кеткен кезде су қажет. Үстіміздегі жылдың маусым айында Закарпатье толассыз жауған жаңбырдан су басқан кезде, судың амалсыз ағуы жүзулерімізге аздап қолдау көрсетті. Осындай проблемалар Дунайда, Тузлада, Куялникте су тапшылығы. Днестрдегі мәселені шешу үшін жайылмаларды кешенді мелиорациялау, көлдерді тазалау қажет. Бізге ЕҚЫҰ-дан еріктерді тазарту үшін көмек көрсетілді. Бірақ біз өзіміз бірдеңе істеуіміз керек. Көлдер батпақтарға айналады. Нижнестровский саябағының інжу-маржаны Ақ көл 6 метр тереңдікте Беляевкаға дейін жетіп, Турунчукке құяды. Қазір оның тереңдігі бір жарым метрдей.
Сондай-ақ тазартылмаған дренаждар, табиғи полигондар мен гидротехникалық құрылыстар салдарынан өзендегі судың сапасы нашарлады. Днестрдің балшықтануы артып, биологиялық әртүрлілік азайып, инвазивті түрлер пайда болды.
Бүгін мен Кишинев пен Киевті байланыстырған Днестр комиссиясымен жұмыс істеймін. Біздің міндетіміз – Днестрдегі жағдайға назар аудару.
— Балықшыларды қандай жаңалықтар күтіп тұр?
— Молдова тарапымен бірлесе отырып, Украинада алғаш рет ЕҚЫҰ-ның Төменгі Днестрдің балық қорларына әуесқойлық балық аулау әсерін бағалау объектісі жүзеге асырылуда.
Біз балықшылар мен балықтардың санын есептедік. Бүгінде балық аулау қарқынды жүріп жатыр. Днестр, Турунчук жағаларында Маяки, Троицкое ауылдарының маңында бос орын жоқ. Балық аулайтын дүкендер саңырауқұлақтай өсіп жатыр. Днестрде күніне 1200-ден астам балықшы бар. Ережеге сәйкес, тәулігіне балық аулау нормасы 3 кг. Бірақ олар әлдеқайда көп ұстайды. Соңғы уақытта балық ресурстарының азаюы және бірқатар бағалы балық түрлерінің азайып, жойылып бара жатқаны байқалады. Бұл браконьерлік, табиғатты қорғау және балық шаруашылығы басқармалары жүргізіп жатқан мал көлемінің қысқаруымен байланысты.
Румынияда олар өзеннің бір бөлігін жалға береді. Ал адамдар балықтарды көбейтумен айналысады. Молдовада 2016 жылдан бастап өнеркәсіптік балық аулауға тыйым салынған. Молдовада әуесқой балық аулау ақылы - сағаттық билет 300 лей, күніне 30 лей тұрады. Төлемді онлайн жасауға болады. Украинада Молдова тарапының ұзақ мерзімді өтініштеріне қарамастан, бірнеше бригада жұмыс істейтін Днестрде кәсіптік балық аулауға тыйым салынбаған. Әуесқой балық аулау тегін. Бұл ретте әртүрлі коммерциялық емес ұйымдар әуесқой балықшылардан жағадағы орындар үшін ақы алады, олардың тазалықты қадағалайтынын айтамын.
— Бүгінгі таңда балықшылар өзенде қандай балық аулау құралдарын, қандай балық аулау үшін пайдаланады? Ал аулау қанша?
— Зерттеуге сәйкес, балықшылар жемшөппен, қалқымалы штангамен және жыртқыш балықтарға арналған жасанды жеммен иірумен балық аулайды. Тыйым салынған құралдар да қолданылады - «өрмекшілер», «орамал». Орташа алғанда тәулігіне 5 кг-нан асады. Өзеннің жоғарғы ағысына қарағанда төменгі ағысында балық көп. Олар балық, қошқар, күміс мөңке, гостера, уолли, гоби, сондай-ақ зендер, көксерке, табан, тұқы аулайды.
— Өзеннің биоалуантүрлілігін қалпына келтіру үшін қандай жұмыстар атқарылуда?
— Өзен қорын қаржыландыру үшін Қор құру жоспарлануда. Бірақ ақша резервтік қор объектілерін қолдауға және дамытуға арналғандай кетті. Балықшылардың пікірін ескеру үшін мәселені заңды жолмен шешу үшін ымыраға келу мақсатында сауалнама толтыруды ұсындық.
Ал облыстағы балық түрлерін одан әрі танымал ету және таныстыру мақсатында бірегей популяцияларды сақтау жобасы қолға алынды. Одесса хайуанаттар бағында аквариум орнатылады, онда жойылып кету қаупі төнген түрлер – алтын мөңке мен қара балық өсіріледі. Содан кейін өзенге жіберілді.
— Төменгі Днестр ұлттық саябағына тағы қандай қауіп төніп тұр?
— «Нижнестровский» саябағының тағы бір мәселесі – ірі қарақаттардың көбеюі, олардың саны шамамен 10 мыңға жетеді. Бір құс күніне шамамен 750 грамм балық жейді. Ол 7 метр тереңдікке дейін сүңги алады. Измайлдағы көлге бекіре балығы жіберілді. Қарақат бәрін жеп қойды. Ағындардағы қоқыс, азот, фосфор және калийдің шоғырлануына байланысты фауна өледі. Концентрлі тыңайтқыш ретінде эрикс суын пайдалануға болады. Қоқыстан шыққан ағаштар ақ түсті. Және олар да құрғайды.
Ал олардың санын қалай реттеп, саябақтың экожүйесінің жағдайын жақсартуға болатынын ойлау керек.
— Нижнестр өзендері Еуропада өте жоғары бағаланған қамысқа бай.
— Құстарға орын босатып, қамыстың қатты қопаларын алып тастау керек. 1987 жылы саябақта қатты өрт болды. Үлкен аумақ қамыс өртенді. Көлдер пайда болды. Мұның үлкен шығын екеніне бәрі сенді. Содан кейін ол биоәртүрлілікке пайдалы болып шықты. Қазірдің өзінде Еуропа мен Данияға қамыс экспорттаумен бірнеше компания айналысады. Қамыспен батып кететін компаниялар бар. Кейбір шаруа қожалықтары қамысты өртеп жібереді, соның арқасында оның орнына жас, шартты өседі.
— Ағын сулар саябақ тазалығына қалай әсер етеді?
— Бізге Теплодардағы кәріз және қараусыз қалған тазарту құрылыстары мәселесін шешу керек. Бірақ бұл үшін зерттеу жүргізіп, диагноз қою керек. Содан кейін процедуралар мен дәрі-дәрмектерді тағайындаңыз.
Бұл арада Владимир Губанов Төменгі Днестрдің табиғи байлығын қалпына келтіру үшін жаңа жобаларды әзірлеуде, экологиялық тәрбиені бала кезінен бастау керек деп есептейді. Ғалым, биолог, педагог бізді қоршап тұрған табиғатқа негізсіз қатынастың ықтимал салдары туралы ескертеді.
Авторы: Инна Ищук
